Ebul Vefa Kimdir Önemi Nedir?
Ebul vefa matematik ve astronomideki hizmetleri ile ilim tarihinde unutulmazlar arasında yer almıştır. Onu gerek klasik gerekse model matematik hususlarında görülen birçok trigonometrik kavram, tarif, teorem olmak üzere formülleri ilk kez ortaya koyan bir Müslüman bilgin olarak tanımaktayız. Ebu'l vefa el buzcani 10 Haziran 940 tarihinde İran buzgan doğmuştur. İlim tahsiline amcasının yanında başlamıştır. Tam ismi Ebu el vefa Muhammed Bin Yahya bin İsmail el Abbas el-büz cani olmaktadır. 959 senesinde bağdat'a gitmiş ve ölene dek orada kalmıştır. Şerefüddevle'nin sarayında yaptırmış olduğu rasathanede çalışan alimlerden olmuştur. Matematik ilk olmak üzere ömrünün tamamını astronomik gözlemler yapmak Eser telif etmek ya da ders vermekle geçirmiştir. Ebul vefa matematik ve özellikle trigonometri üzerinde çalışmalar yapmıştır. Trigonometrinin altı esas oranı arasında trigonometrik ilişkileri ilk defa ortaya koymuştur. Bu oranlar günümüzde halen de kullanılmaktadır. Batlamyus ve Diophantus eserlerini incelemiş açıklamış astronomi sahasında ise ay hareketleri üzerine çalışmalar yapmıştır.
Yıldız eğilimlerinin kesin ya da doğru bir şekilde ölçülmesi için bir duvar oktantı geliştirmiştir. Başka trigonometri çizelgelerini hesaplamalar yapmak için gelişmiş metotlar üretmiş ve küresel trigonometride bazı problemlerin çözümü için yeni yöntemler keşfetmiştir. Ebul vefa 1 temmuz 998 tarihinde 58 yaşında Bağdat'ta vefat etmiştir.
Ebul vefa Habeş el-hasip el Mervezi gibi önemli matematikçileri izleyerek tanjant ve sekant fonksiyonlarını tanımlamıştır. Sekant kaşifi olarak genellikle kopernicus bilinirse de ünlü bilim tarihçilerinde Monte candon ve carrade vaux araştırmaları sonucunda buluşun ebul vefa'ya ait olduğu tespit edilmiştir. Aslında buzgan kasabasında doğmuş olması nedeniyle ismi ebul vefa buz cani olarak meşhur olmuştur. Ay üzerinde bir kratere ona ithafen Abul vafa ismi verilmiştir. Ünlü bilim tarihçisi Plorian Cajori history of mathematics isimli eserinde onun hakkında şöyle demiştir. Ebul vefa şüphesiz ki harezmi'nin matematik ve geometrideki buluşların önemli ölçüde geliştirdi. Özellikle geometri ve cebir arasında münasebetler üzerinde durdu. Bu sayede bazı cebirsel denklemler geometri yoluyla çözmeyi başardı ve diferansiyel hesap ve analitik geometrinin temelini kurdu. Bilindiği üzere diferansiyel hesap insan zekasının bulduğu mühim ve pek faydalı bir mevzu olup ilim ve teknolojik muasır gelişmelerin temel kaynağını teşkil etmektedir. Aynı zamanda battaniyenin trigonometri ile ilgili eserleri incelenerek grift ve anlaşılmayan yönleri açıklığa kavuşturdu demektir. Ebul vefa'nın astronomi çalışmalarında büyük önem taşıyan orijinal rasatlarla tespit ettiği yeni paranometreler asırlar boyunca kullanılmıştır. Bu konuda görüşleri ve tanjant ile ilgili buluşların orijinalliği yüzyıllar boyu ilim tarihçileri arasında tartışılmaktadır. Astronomiye yaptığı bir katkılar nedeniyle ay'ın bir kraterine onun ismi verilmiştir. Eserleri ise ayrıntılı listesi ile bulunan eserlerinin bir kısmı kaybolmuş bir kısmı ise henüz incelenememiştir. Öklid ve diophantus'un çalışmaları hakkında yorumlarıyla kendi orijinal buluşları itibar eden kitabı ve Ebu Cafer el harezmi'nin cebir kitabına ait şerhi kaybolanlar arasında yer almaktadır. Mevcut eserlerinin başlıcaları ise çeşitli yazma mecmuaları arasında birçok nisası bulunan tokatlı Seyyid Hasan tarafından ez-zicül Kamil ismiyle şerh edilmiştir. Çelebi Sultan Mehmed'e ithaf edilmiştir.